Rządowa ustawa o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 ma ułatwić m.in. firmom przetrwać kryzys związany z pandemią koronawirusa i jest elementem tzw. tarczy antykryzysowej. Sejm zgodził się na wprowadzenie siedmiu z 77 poprawek zgłoszonych w drugim czytaniu.

Przyjęte przez Sejm przepisy dotyczą również obszaru szkolnictwa wyższego i nauki: wprowadzają zmiany w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, ustawie Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, ustawie o Sieci Badawczej Łukasiewicz, ustawie o Polskiej Akademii Nauk i w ustawie o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju. Jak czytamy w uzasadnieniu ustawy, nowe przepisy mają usprawnić m.in. działania podmiotów szkolnictwa wyższego i nauki w warunkach epidemii.

W jej myśl więcej uprawnień uzyskuje rektor; będzie mógł on wydawać zarządzenia w sprawach należących do kompetencji senatu uczelni w przypadku, gdy działanie tego organu nie będą możliwe, a podjęcie decyzji będzie niezbędne dla zapewniania ciągłości funkcjonowania uczelni. Dodatkowo, w sytuacji gdy rektor i osoba wyznaczona lub upoważniona do jego zastępowania nie będą mogli wykonywać swoich zadań, będzie je wykonywał członek wspólnoty danej uczelni, wskazany przez ministra nadzorującego tę uczelnię.

Przepisy przewidują również możliwość przeprowadzenia egzaminów online. Zmiany dotyczą zarówno egzaminów semestralnych i egzaminów dyplomowych na studiach, jak i obrony pracy doktorskiej oraz kolokwium habilitacyjnego.

Ustawa wprowadza przedłużenie ważności legitymacji studenckich, doktoranckich i legitymacji służbowych nauczyciela akademickiego bez konieczności potwierdzania ich ważności na czas ograniczenia funkcjonowania uczelni lub zawieszenia na nich kształcenia oraz 60 dni po jego zakończeniu. W pierwotnej wersji ustawy była mowa o 30 dniach, jednak Sejm przyjął poprawki Koalicji Obywatelskiej, która przedłużyła ten termin. Izba przychyliła się również do innej poprawki KO. Dotyczy wydłużenia terminu spłaty kredytu studenckiego z 3 do 6 miesięcy - na wniosek kredytobiorcy, o ile zostanie on złożony do końca roku akademickiego 2019/2020. 

Możliwe będzie też przyznawanie zapomóg studentom i doktorantom bez obowiązku stosowania Kodeksu postępowania administracyjnego. 

Ustawa dotyczy również innych kwestii finansowych obejmujących obszar nauki i szkolnictwa wyższego. Zgodnie z nią środki finansowe na szkolnictwo wyższe i naukę przyznane w formie dotacji celowej na realizację zadań związanych m.in. z kształceniem i obsługą realizacji zadań NAWA, NCN, NCBR i Centrum Łukasiewicz niewykorzystane w tym roku mogą zostać wykorzystane w 2021 r.

Nowe przepisy dają też większe uprawnienia dyrektorowi Narodowego Centrum Badan i Rozwoju. Ustawa zakłada, że jeżeli badania naukowe lub prace rozwojowe dotyczą metod prewencji rozprzestrzeniania się, zakażenia lub zwalczania zakażenia albo choroby zakaźnej będącej przyczyną ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, dyrektor NCBR może, w drodze decyzji, za zgodą ministra, przyznać na nie środki finansowe z pominięciem procedury konkursowej.

Możliwe będzie odbywanie online posiedzeń organów PAN: zgromadzenia ogólnego i prezydium oraz komisji i zespołów doradczych. "Proponowane rozwiązania mają na celu przede wszystkim zapobieżenie sytuacjom, w których w okresie ograniczenia możliwości funkcjonowania Polskiej Akademii Nauk i jej jednostek nie byłoby możliwe bieżące podejmowanie rozstrzygnięć" - czytamy w uzasadnieniu. Podobne przepisy dotyczą organów szkół wyższych, m.in. senatu.

Zmienione przepisy umożliwią również ukończenie procesu konsolidacji kilku instytutów działających w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz: Instytut Farmaceutyczny i Instytut Biotechnologii i Antybiotyków mają stać się częścią Instytutu Chemii Przemysłowej im. prof. Ignacego Mościckiego. Jak wyjaśniono w uzasadnieniu, jest to konieczne dla zapewnienia ciągłości działalności prowadzonej przez oba przejmowane instytuty, tym bardziej z tego powodu, że są zaangażowane w działania mające na celu zwalczanie wirusa SARS-CoV-2. Prezes Centrum Łukasiewicz będzie mógł też powoływać ad hoc zespoły problemowe przeznaczone do rozwiązania interdyscyplinarnych problemów, m.in. w zakresie przeciwdziałania COVID-19 - do tej pory nie miał takiej możliwości.