KL Gusen było jednym z najcięższych obozów koncentracyjnych w całym systemie obozów III Rzeszy i największym na terenie Austrii. To miejsce wyjątkowe, symbol eksterminacji polskich elit intelektualnych podczas niemieckiej okupacji. To przejmujące świadectwo nazistowskiego totalitaryzmu - powiedziała Podsekretarz Stanu w MKiDN prof. Magdalena Gawin.

6 maja wiceminister Gawin wraz z byłymi więźniami KL Mauthausen-Gusen, ambasadorem RP w Austrii Arturem Lorkowskim oraz przedstawicielami władz krajowych, młodzieży, harcerzy, przy asyście wojskowej, złoży wieńce pod polskim pomnikiem przy sztolniach Bergkristall. Następnie będzie uczestniczyć w uroczystościach rocznicowych przy memoriale KL Gusen.

Następnego dnia prof. Magdalena Gawin złoży wieńce oraz weźmie udział w uroczystej mszy świętej pod polskim pomnikiem w Mauthausen. Następnie będzie uczestnikiem centralnych uroczystości państwowych w Mauthausen. Po południu odwiedzi miejsca pozostałości dawnego obozu koncentracyjnego KL Gusen oraz weźmie udział w uroczystym koncercie muzyków NOSPR oraz chóru „Camerata Silesia” w St. Georgen w pobliżu Gusen.

W poniedziałek 8 maja wiceminister otworzy międzynarodową konferencję ZABIJANIE INTELIGENCJI EUROPEJSKIE ELITY INTELEKTUALNE POD OKUPACJĄ NIEMIECKĄ; 1939-1945, organizowaną przez Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego.

Wydarzenie to jest okazją do porównawczego spojrzenia na los inteligencji i elit intelektualnych w Europie pod okupacją niemiecką. W dyskusji udział wezmą uczeni reprezentujący różne kraje, dyscypliny humanistyki i tradycje intelektualne. Konferencja odbędzie się 8-9 maja w Instytucie Polskim w Wiedniu (Am Gestade 7).

Idea utworzenia Europejskiego Centrum Edukacyjnego

Podczas konferencji odbędzie się prezentacja koncepcji stworzenia na terenie byłego KL Gusen Europejskiego Centrum Edukacyjnego im. Henryka Sławika. Centrum to idea opracowana przez Fundację Polsko-Niemieckie Pojednanie, autorstwa przewodniczącego jej zarządu Dariusza Pawłosia oraz Marka Zająca, sekretarza Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej i przewodniczącego Rady Fundacji Auschwitz-Birkenau.

Gusen samo w sobie jest pomnikiem tragicznych dziejów Europy, a tym samym pamięć o dawnym obozie stanowi istotny element dziedzictwa Starego Kontynentu. Dlatego (w kolejnym kroku) konieczna jest nie tylko ochrona materialnych pozostałości, lecz także systematyczna i pogłębiona refleksja nad mechanizmami pamięci – przede wszystkim nad łatwością zapominania o tragedii, która ukształtowała współczesną Europę - powiedział Marek Zając, sekretarz Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej i przewodniczący Rady Fundacji Auschwitz-Birkenau.

Centrum powinno stać się międzynarodowym miejscem spotkań i kształcenia młodzieży na szczeblu szkolnym. Ale nie tylko: idea zakłada uruchomienie w Centrum serii programów adresowanych do wybitnych studentów z europejskich uniwersytetów, m.in. z dziedziny historii, prawa, socjologii, ekonomii czy sztuk pięknych. Każdy z kursów inspirowany byłby konkretnym aspektem tragicznych dziejów KL Gusen – stwierdził Dariusz Pawłoś, prezes Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie, pomysłodawca Centrum.

Obóz zagłady polskiej inteligencji

KL Gusen funkcjonował od 25 maja 1940 r. do chwili wyzwolenia przez armię amerykańską 5 maja 1945 r. Do obozu deportowano łącznie 71 tys. osób 27 narodowości. Największą grupę wśród nich stanowili Polacy, w 1940 r. aż 97 proc. więźniów. Według różnych szacunków w obozie koncentracyjnym Gusen w latach 1940-45 zginęło ok. 27-35 tys. polskich  obywateli.  

SS-mani nazywali KL Gusen obozem zagłady polskiej inteligencji. W ramach akcji przeciw polskiej inteligencji (Intelligenzaktion, Aktion A-B) do Gusen trafiali lekarze, prawnicy, nauczyciele, naukowcy, księża i klerycy, działacze społeczni, samorządowcy, inżynierzy.

Zaledwie kilka lat po wojnie w Gusen na miejscu obozu wyrosła nowa miejscowość. Pozostałości po KL Gusen zostały w znacznej części zniszczone, tereny poobozowe - podzielone i przekazane pod prywatną zabudowę, co doprowadziło do powstania na obszarze dawnego obozu zabudowy mieszkalnej oraz zakładów przemysłowych. Jednym z nielicznych miejsc, które udało się ocalić jest obozowe krematorium, ocalałe dzięki inicjatywie byłych więźniów, którzy wykupili teren pod krematorium od gminy. Do lat 90. koszty utrzymania tego miejsca spoczywały na więźniach. Dopiero w 1997 roku utrzymanie przejęło Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Republiki Austrii.

Zachowane budynki obozowe zostały zaadoptowane na domy mieszkalne, prywatne wille, szkoły, pieczarkarnię. Najbardziej jaskrawym przykładem jest główna brama wjazdowa obozu „Jourhaus” - obecnie prywatna willa.